Jan Mankes en de Spaanse griep

De schilder Jan Mankes overleed in Eerbeek op 30-jarige leeftijd op 23 april 1920, precies 100 jaar geleden. Dat krijgt anno 2020 een actueel accent. Een van de oorzaken van zijn overlijden was namelijk de Spaanse griep, een pandemie waarmee de huidige Covid-19 wel wordt vergeleken.

Toen Jan met zijn kersverse vrouw Annie Zernike in Den Haag ging wonen kreeg hij al vrij snel het advies van de huisarts om te verhuizen naar de Veluwe. De gezonde lucht zou ten goede komen aan zijn herstel van de tuberculose waaraan hij leed. Zo geschiedde. Hij schrijft in 1916 aan een vriend: “Ik weet niet of je ’t misschien al gehoord hebt, maar we hebben een huis. Een heerlijk huis.” En inderdaad, Jan knapte goed op. Hij schilderde in zijn relatief korte Eerbeekse periode maar liefst een derde van zijn gehele oeuvre.

Uit zijn brieven komt ook naar voren dat men vooral aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (’14 -‘18) te maken krijgt met voedselschaarste. In verband met de komst van een uiltje schrijft hij: ”Vleesch zal de moeilijkheid hier zijn. We krijgen hoogstens twee maal per week versch vleesch”. En later was zelfs aan kippenvoer niet te komen: “Wel had ik graag dat u moeite deed om een ons of een half pond beendermeel voor me te bemachtigen. De beestjes hebben daar zeér behoefte aan.” November 1918: “Geen medicijnen, beendermeel, marmot gestorven. Kraai wil volgen. Help spoedig!!!” Hoewel Mankes zich hier vooral over zijn dieren bekommert mogen we aannemen dat ook voor de mens de voedselvoorziening matig was hetgeen niet bijdroeg aan de gezondheid.

En toen brak in 1918 de Spaanse griep uit waar alleen al in Nederland zo’n 40.000 mensen aan stierven, of aan de daaropvolgende longontsteking. In een uiterste poging om Jan beter te maken verhuisde het gezin Mankes van oktober 1919 tot februari 1920 tijdelijk naar Nunspeet om daar goed verzorgd te worden. Het mocht niet baten. Op 20 maart, als hij zijn einde voelt naderen, dicteert hij Annie een brief, zelf schrijven lukt allang niet meer: “Ik moet de balans opmaken. Ik moet bedenken, dat een groote waarschijnlijkheid bestaat, dat wat ik maakte mijn levenswerk zal blijven. Mijn heele leven heb ik geofferd aan dat ééne: schilderen. Niet dat ik anders kòn. Maar nu denk ik na en vraag me af: is ’t wel van eenige beteekenis geweest wat ik deed. Is het iets, of is het inderdaad veel wat ik den menschen gegeven heb?”

Anno 2020 vinden we dat het werk van Jan Mankes van grote betekenis geweest is en dat hij ons veel gegeven heeft. De herdenkingsbijeenkomst aan zijn graf, die was gepland op 26 april, wordt om begrijpelijke redenen uitgesteld. Andere activiteiten kunnen zonder publiek wel doorgang vinden. Alle informatie hierover vindt u op www.100jaarjanmankes.nl.